مبدل کاتالیست اگزوز و دلایل استفاده از آن
مبدل کاتالیست یا کاتالیزور، همانند یک فیلتر در سر راه گازهای خروجی از اگزوز قرار می‌گیرد و مواد تشکیل‌دهنده آن، به‌واسطه واکنش‌هایی که با هیدروکربن‌های نسوخته خروجی از اگزوز برقرار خواهند کرد، این مواد مضر را به آب و دی‌اکسیدکربن تبدیل می‌کنند. علاوه‌براین، گاز مونوکسیدکربن و اکسیدهای ازت نیز حین عبور از مبدل کاتالیست، به گازهای کم‌خطر کربن‌دی‌اکسید و ازت تبدیل می‌شوند.

بدین ترتیب، میزان آلایندگی خودروهای احتراقی تا حدود ۹۰ درصد کاهش می‌یابد و شهروندان می‌توانند راحت‌تر از قبل در هوای شهرها و مناطق پرجمعیت تنفس و زندگی کنند. در کشور ما نیز از سال ۱۳۸۱، استفاده از این وسیله زیست‌محیطی اجباری شد و بدین ترتیب، از ورود سطح وسیعی از آلاینده‌ها به هوای شهرها و ریه افراد ساکن در این مناطق ممانعت به عمل آمد.

بخش‌های تشکیل‌دهنده کاتالیزور خودرو
مبدل‌های کاتالیستی، معمولا از سه بخش مهم تشکیل شده‌اند که شامل هسته، لایه اکسیدی و ماده کاتالیست است.

هسته کاتالیست
این هسته، معمولا از جنس سرامیک مونولیتی با ساختار لانه زنبوری است و همراه با سایر بخش‌ها، درون یک قاب فلزی جای‌گذاری می‌شود.

لایه اکسیدی
ماده کاتالیست در این لایه نگه‌داری شده و به طور معمول، از جنس دی‌اکسید تیتانیوم، اکسید آلومینیوم، دی‌اکسید سیلیکون یا ترکیبی از سیلیکا و آلومینا ساخته می‌شود.

ماده کاتالیست
این ماده مهمترین بخش سیستم کاتالیزور خودرو را تشکیل می‌دهد و به دلیل وجود عناصر گران‌قیمت در آن نظیر پالادیوم، رادیوم، پلاتین، طلا و کادمیوم، به افزایش هزینه تولید کاتالیزور منجر می‌شود. البته کاتالیزورهای ارزان‌قیمت‌تر، فاقد یک یا چند عنصر گران‌بهای یادشده خواهند بود که بر همین اساس، از میزان دقت و کارایی و قیمت آن‌ها نیز کاسته خواهد شد.

کاتالیزور اگزوز معمولا در قالب انواع دوگانه یا سه‌گانه تولید می‌شود. مبدل‌های دوگانه به طور عمده در موتورهای گازوئیلی به‌ منظور کاهش انتشار مونوکسیدکربن و هیدروکربن‌های نسوخته مورد استفاده قرار می‌گیرند. بر این اساس، گاز مونوکسیدکربن و هیدروکربن‌های نسوخته پس از عبور از درون کاتالیزور، به‌صورت گاز دی‌اکسید‌کربن و آب از اگزوز خودرو خارج خواهند شد.

در مبدل‌های سه‌گانه، علاوه بر دو مورد فوق، اکسیدهای نیتروژن نیز که جزو آلاینده‌های سمی و خطرناک به شمار می‌روند، پس از عبور از درون کاتالیزور به اکسیژن و گاز ازت، یعنی عناصر اصلی تشکیل‌دهنده هوای محیط تبدیل می‌شوند و بدین ترتیب، یکی از مهم‌ترین منابع آلوده‌کننده هوا اثر منفی خود را به طور کامل از دست خواهد داد.

نتیجه‌گیری
کاتالیزور خودرو، نقش مهمی در کاهش آلایندگی وسایل نقلیه بنزینی و دیزلی دارد؛ اما به دلیل قیمت بالا، معمولا در موعدهای مقرر تعویض نمی‎‌شود و همین مسئله نیز موجب افزایش آلایندگی خودروهای کارکرده داخلی شده است. البته با توجه به گرانی بیش از حد این قطعه و هم‌چنین عدم کارکرد مناسب انواع غیراستاندارد موجود در بازار، مالکان تمایل چندانی به تعویض و جایگزینی آن ندارند.

به نظر می‌رسد سازمان‌های مربوطه باید در این حوزه وارد عمل شوند و در ارائه کاتالیزورهای ارزان‌قیمت و استاندارد به دارندگان خودروهای کارکرده یاری رسانند تا بدین ترتیب، اثرات مخرب آلودگی هوا بر سلامت جامعه تا حد امکان کاهش یابد.